Endüstriyel Tesislerde Yangın Nedenleri
ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE YANGIN NEDENLERİ
Yangın güvenliği konuları modern toplumlarda giderek önem
kazanmaktadır. Tesislerde malzemelerin yoğun depolanması, arge ile yeni
malzemelerin geliştirilmesi, tehlikeli
kimyasalların kullanılması ve taşınması konusundaki riskler toplumun yanı sıra endüstri ve sigorta
şirketlerinin de kabul etmesini gerektirmiştir. Bu nedenle pahalı önlemler
alınmaktadır.
Daha büyük ve daha karmaşık
binalar ve yeni malzemeler daha ciddi yangınlara neden olabilir. ABD
istatistiklerine göre, % 40'lık bölümünü yangında kaybeden küçük işletmeler bir
daha asla faaliyetlerine başlayamamışlardır. Kompleks sistemler dış etmenlere
daha duyarlıdır ve küçük olaylar bile insan ve/veya finansal kayıplara sebep
olmaktadır.Endüstriyel tesisler insanların yaşam yerlerinden önemli farklar
taşıyan yerlerdir. Bu yüzden tesislerin kendilerine özgü riskleri ve bunlara
karşı davranış biçimleri vardır. Tesiste tüm çalışanların, yangın risklerine
yönelik algıları eşit düzeyde olmalıdır. Tüm çalışanların yangın risk
algılarının eşit düzeyde olması için eğitim sürecinin planlanması ve
uygulanması gerekmektedir. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
ilgili maddeleri gereği acil eylem
planları ve acil durum ekipleri kurulmaktadır. Ekiplere özel eğitimler
verilmeli ve rutin tatbikatlar yapılmalıdır.
Endüstriyel tesislerdeki riskler;
1- Pasif ve aktif yangın güvenlik önlemlerine uyulmaması
Pasif ve aktif yangın güvenlik önlemlerine uyulmaması başlangıç aşamasındaki yangınların farkedilmesini ve müdahalesini gecikmesine sebep olur. Alev yayılma safhasına geçen yangınlara müdahale güçleşir can ve mal kaybına neden olur.
2- Elektrik Kaynaklı Yangınlar
Elektrik tesisatının yüksek enerji kullanımına uygun olmayışı ve elektrik ile çalışan cihazların niteliğine bağlı olarak yangın riski artış gösterebilir. Endüstriyel tesislerde proses değişiklikleri ve gelişmeleri de elektrik tesisatına uygunluk göstermelidir. Endüstriyel tesislerde ısıtma sistemi çok iyi olmadığı için işçiler tarafından elektrikli ısıtıcılar kullanılmaktadır. Isıtıcıların kullanımındaki hatalar ve tedbirsizlikler yangına neden olmaktadır. Elektrik trafoları ve panoları etrafına yanıcı maddeler depolanması yangın riskini artırmaktadır.
Tesisin gerek görülecek tüm noktalarında bulunan elektrikli cihazlar, motorlar, havalandırma, aydınlatma armatürleri vb. kesinlikle ex-proof olmalıdır. Tesisin birimleri içinde elektrik ile ilgili tamirat, montaj, bakım gibi işler mutlaka bir izin belgesine bağlanmalıdır. Ayrıca topraklama konusuna özel bir önem verilmelidir. Koruma ve işletme topraklaması çok sağlıklı tesis edilmelidir. Tüm elektrik aksamların planlı bakım ve kontrole tabi tutulması elektrik kaynaklı yangınların oluşmasını engelleyecektir.
3- Statik Elektrikten Meydana Gelen Yangınlar
Özellikle kimya sektörü için en önemli yangın riskini oluşturan unsurların başında statik elektrik gelir. Statik elektrik iletken veya iletken olmayan ayrı özellikteki maddelerin birbirleriyle sürtünmesinden ya da birbirlerinden ayrılmasından ortaya çıkar. Parlayıcı ve patlayıcı kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı tesislerde statik yüklenme oluşumunu engelleyici topraklama, iletkenliğin arttırılması, nemlendirme, iyonlaştırma gibi yöntemler tercih edilmelidir. Yangın ve patlama tehlikesinin yoğun olarak bulunduğu ortamlarda çalışanlar anti statik ayakkabılar başta olmak üzere uygun koruyucu ekipmanla donatılmalıdır. Bir kaptan diğer bir kaba boya dökerken statik elektrik oluşur ve bu işlemi yapmadan önce kapları birbirine değdirmek gerekir. Yanıcı sıvıların hortumlardan akışlarında ve nozuldan çıkışlarında statik elektrik oluşur. Mümkün olduğunca geniş hortum kullanılır ve hortum başlıkları topraklanır.
4- Sıcak Yüzeylerden Kaynaklanan Yangınlar
Kullanılan makinelerin hareketli aksamları, güç aktarım parçaları, egzos devreleri, eritme potaları, buhar boruları, kurutucular, fırınlar, bacalar, çalışan araç motorları vb. yangının başlaması için gerekli ısıyıyı oluşturabilir. Bu riski minimize edebilmek için;
-Makinelerin planlı bakımlarının yapılması,
- Yanıcı parlayıcı maddelerin transferi için kullanılan cihazların sıcaklığı çalışılan kimyasalın tutuşma sıcaklığına ulaşmasını engelleyici tedbirler alınmalıdır.
5- Ateşli İşlerden Kaynaklanan Yangınlar
Ateşli işler yapılırken etrafa kıvılcım sıçrar ve yanıcı maddelerin tutuşmasına neden olmaktadır. Kaynak yapılan mahallerdeki yanıcı maddeler en az 11 metre uzaklığa taşınmalıdır.
Kaynak, kesme, taşlama gibi ateşli işler özel bölümlerde yapılmalı ve ateşli iş yöntemine göre özel talimatlar hazırlanmalıdır. Tüm ateşli işler ehil personel tarafından yapılmalı ve yangın emniyeti alınmadan işe başlanmamalıdır. Ateşli İş İzin Belgeleri düzenlenmeli, uygulaması ve denetlenmesi titizlikle sürdürülmelidir.
.
Kendiliğinden Tutuşma Sonucu Çıkan Yangınlar
Kendi kendine tutuşabilen maddeler açık havada kaldığında kendi kendine tutuşurlar ve kuvvetli şekilde yanarlar. Uygun ambalajlar içinde havasız ortamda saklanırlar. Beyaz Fosfor, Sodyum-Potasyum-Kalsiyum Fosfor bileşikleri, Alüminyum tozları bu maddelere örnek verilebilir.
6- Su İle Reaksiyona Girerek Yanıcı Gaz Çıkartan Maddeler
Su ile hatta havanın nemi ile reaksiyona girerek Hidrojen ve Asetilen yanıcı gazlarını açığa çıkarırlar. Sodyum, Potasyum, Kalsiyum metalleri, bu metallerin peroksitleri, Kalsiyum Karpit bu maddelere örnek verilebilir.
8- Parlayıcı, Patlayıcı Ve Tehlikeli Kimyasal Yoğunluğu ve ikmali
Kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı ya da üretildiği sektörlerin potansiyel olarak yangın riski oldukça yüksektir. Can ve mal güvenliğinin sağlanması için, 28328 Resmi gazete sayılı "Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik" , 26392 Resmi gazete sayılı " Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik " ilgili sektörlerde titizlikle uygulanmalıdır. Özellikle yanıcı, parlayıcı, patlayıcı kimyasalların yoğun olduğu işletmelerde kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formları iyi incelenmeli, çalışma alanları, taşıma/transfer sistemleri ve depolar için patlamadan korunma dokümanı hazırlanmalıdır.
9- Toz Patlamaları
Partikül boyutuna ve şekline bakılmaksızın,havada veya herhangi bir okside edici ortamda asılı vaziyette bulunan ve parlama veya patlama tehlikesi taşıyan yanıcı katı madde partikülleri toz patlamasına zemin oluşturmaktadır.
Potansiyel patlayıcı olabilecek tozlara örnek olarak; neredeyse tüm organik maddelerin tozları,un,şeker,nişasta gibi gıdaların üretim tesisleri,ecza kimyasalları ve pudra haline getirilmiş,alüminyum,magnezyum gibi metallerin kullanıldığı işletmeler toz patlaması riskini dikkate almak zorundadır.Toz patlamalarından korunmak için; İnsansız ve erişimi zor alanların,kalorifer peteği, aydınlatma armatürleri gibi ısınan yüzeylerin periyodik olarak temizliği, toz oluşumuna neden olan ortam ve makinaların normal çalışma ortamından mümkün olduğunca ayrılması veya dışarı toz kaçırmayacak şekilde izole edilmeleri önemlidir.Patlamanın yıkıcı etkilerini azaltmak için patlama basıncını düşürecek havalandırma veya belirli bir basınçta açılan patlama kapakları adı verilen donanımlar koymalıdır.
9- Doğal Afetler Neticesinde Çıkan Yangınlar
Deprem anında gaz borularında oluşacak hasarlar gaz kaçağına ve yangına sebep olabilir. Bu yüzden deprem sensörleri ve selenoid vanalar takılarak deprem anında tesisin gaz arzı kesilmelidir. Yanıcı madde tankları ve binalar yıldırım düşme riskini her zaman taşırlar. Ciddi bir yangın ve patlama riski oluşturan yıldırıma karşı başta paratoner olmak üzere tüm güvenlik önlemleri alınmalıdır.
10- Bacalar
Baca yangınlarına karşı temizlik ve ısı yalıtımı önem kazanmaktadır. Özellikle sanayi bacalarında sıcaklık oldukça yüksek olup, gerekli yalıtım yapılmaması ciddi tehlikeler doğurmaktadır.
11- Forklift Kaynaklı yangınlar
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği gereği dizel, benzin ya da LPG gazının enerji olarak kullanıldığı forkliftler, CO ve diğer zararlı gaz emisyonları sebebiyle endüstriyel tesislerin içerisinde kullanılması kısıtlanmıştır. Bundan dolayı tesislerde elektrikli forkliftler kullanılmaktadır. Elektrikli forkliftlerin şarjı sırasında redresörlerden çıkan kıvılcımlar ve H gazı parlamaya sebebiyet vermektedir. Şarj için kullanılan redresörlerin olduğu bölüm izole edilmeli ve havalandırma sistemi kurulmalıdır. Şarj yapılan alanda yanıcı maddelerin bulunması yangın riskini arttıran etkenlerin başında gelmektedir.
13- Sigara kaynaklı yangınlar
Sigara ucundaki kor parçasının sahip olduğu 730-800 C sıcaklık yangın riskini arttıran önemli bir faktördür. Üretim, depolama, nakliye, ikmal alanları gibi yerlerde sigara içilmesi kesin olarak yasaklanmalı ve kontrol altında tutulabilecek sigara içme alanları belirlenmelidir.
14-Düzenli
çalışma eksikliğinden oluşan yangınlar
Çalışma ortamı sürekli olarak temiz tutulmalı, atıklar, muhtelif dökülme sızıntılar tehlike yaratmadan ortadan kaldınlmalıdır. Tüm işçiler düzenli çalışma alışkanlığını yerleştirecek bilince eriştirilmeli ve gerekli kontrol listeleri ile denetlenmelidir.
15- İş Kazaları Sonucu Çıkan Yangınlar
16- Komşu İşyerlerindeki Yangınların Sıçraması ile Çıkan Yangınlar
17- Sabotaj Sonucu Çıkan Yangınlar
Hakan Savaş ÖZYILMAZ
Yangın Eğitmeni
Kaynaklar
Fire Safety Planning Guide, 2006.
KAYNAK KONGRESİ IX. ULUSAL KONGRE VE SERGİSİ BİLDİRİLER KİTABI
Tesisat Mühendisliği Dergisi, 2005.
