Bir Yeraltı Taşkömürü Madeninde Göçük ve Taş-Kavlak Düşmesi Kazalarının Araştırılması
* Yapılan çalışmada, göçük ve taş-kavlak düşmesi kazalarının yaşanmasının en önemli nedeninin İSG eğitimlerinin göçük veya taş-kavlak düşmeleri kazaları alanında yetersiz olması olarak bulunmuştur. İSG eğitimlerinin yetersizliğinden kaynaklana göçük ve taş kavlak düşmesi kazalarının önlenebilmesinin ilk yolu farkındalık eğitimlerinin arttırılmasıdır. Bu konuda yaşanan göçük ve taş-kavlak düşmelerine karşı farkındalık oluşturmak amaçlı bilgilendirici eğitimler İSG eğitimlerine eklenebilir, broşürler hazırlanarak işyerlerine ve özellikle bu kazalarla karşılaşma ihtimali yüksek olan çalışanlara dağıtılabilir. Bu konuda örnek oluşturması amaçlı seçilen işletmede yaşanan göçük ve taş-kavlak düşmesi kazalarında farkındalığı arttırmak amaçlı bir broşür hazırlanmış ve Ek-1’de sunulmuştur. Bu konuda farkındalık arttırıcı çalışmalar ve projeler yapılması, hem işverenlerin bu konuyu daha fazla önemsemesini sağlayacak, hem de çalışanların çalışma anında bu durumun daha fazla farkına vararak dikkat etmesini ve önemsemesini sağlayacaktır.
* İSG eğitimlerindeki ve pratik eğitimlerdeki yetersizliklerin bir diğer nedeni ise işverenin göçük ve taş-kavlak düşmeleriyle ilgili verdiği eğitim sürelerindeki yetersizlikler olarak değerlendirilebilir. Yapılan Hata Ağacı analizi sonucunda, en fazla hatanın İSG ve pratik eğitimlerdeki yetersizlikler olarak tespit edilmesi, seçilen işletmede bu konuda yetersizlikler olduğunu göstermekte, bu nedenle hem göçük ve taşkavlak düşmeleriyle ilgili verilen eğitimlerin süresinin arttırılması hem de göçük ve taşkavlak düşmesi kazalarıyla ilgili içeriklerin yönetmeliğe uygun şekilde arttırılması tavsiye edilmektedir.
* Hem İSG eğitimlerinin, hem de pratik eğitimlerin göçük ve taş-kavlak düşmesi kazaları özelinde iyileştirilebilmesi için bir diğer öneri ise, periyodik olarak çalışanlara kısa testler uygulamanın çalışanların bu konudaki farkındalığının artmasını sağlayabileceğidir. Böylece çalışanların mevcut bilgileri tazelenirken, konuyu devamlı olarak hatırlatmak, bu tip kazaların ne kadar önemli olduğunu vurgular ve aynı zamanda bilinçaltında bir yer edinerek bu konudaki farkındalık arttırılarak kazaların azaltılması sağlanabilir. Seçilen işletmede HAA sonucunda tespit edilen ortalama zaman olan 7 günde bir bu testler uygulanabilir ve bu sayede İSG eğitimlerinin ve pratik eğitimlerin yeterliliği arttırılabilir. Bu konuyla ilgili örnek oluşturması amacıyla bilgi ve farkındalık arttırıcı kısa test uygulama örnekleri Ek-2’de sunulmuştur.
* Yeraltı kömür madenciliği ile ilgili meslek standartlarının Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından oluşturularak, yeraltı taşkömürü madenciliğindeki pano-ayak üretim işçiliği, hazırlık işçiliği, tarama ve söküm işçiliği, mekanizasyon ve pres işçiliği gibi özel görevlerin eğitimlerine göçük ve taş-kavlak düşmesi tehlikelerinin de eklenmesinin bu kazaların önlenmesinde etkili olacağı düşünülmektedir.
* Göçük ve taş-kavlak düşmesi kazalarına neden olan bir diğer olay ise tecrübesiz çalışanların tehlikeli görevlerde çalışması olarak tespit edilmiştir. Bu konuyla ilgili ilk olarak tehlikeli görevler tecrübesiz çalışanlara verilirken, yanlarında deneyimli çalışanlar olması ve deneyimli çalışanların gözetiminde bu görevleri yapmaları tavsiye edilmektedir. Bununla birlikte, kazalara daha yatkın olan az tecrübeli çalışanların yaptıkları işler de buna göre planlanmalıdır.
* Tecrübesiz çalışanların daha az kaza geçirmelerini sağlamaya yönelik yapılan araştırmalarda, yine eğitim faktörünün önemi vurgulanmaktadır. İşe yeni başlayan çalışanlara verilecek eğitimlerin özellikle geçirebilecekleri iş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda detaylı olarak verilmesi gerektiği, çalışanlara verilen eğitimlerde yapacakları işi ve kullanacakları ekipmanları anlatmanın yanında, kazalardan nasıl korunacakları hakkında eğitim verilmesi gerektiği tavsiye edilmektedir.
* Göçük ve taş-kavlak düşmesi kazalarına neden olan bir diğer önemli olay ise risk değerlendirmesinin yetersiz olmasıdır. Risk değerlendirmesi incelendiğinde, mevcut değerlendirmenin yetersiz olduğu görülmüştür. İşletmedeki muhtemel tehlike ve risklerin tespit edilmemesi bu kazaların önlenememesindeki en büyük etkenlerden biridir. Göçük ve taş-kavlak kazalarını önlemek için bu çalışmada kullanılan Hata Ağacı Analiziyle uygulanan risk değerlendirmesi referans olarak kullanılabilir.
* Taş-kavlak düşmelerinin önlemenin bir yolu da ‘mesh kafes tahkimat sistemleri (mesh cage support system)’ kullanımıdır. Bu sistem sayesinde çalışanlar tahkim edilmiş alanlarda herhangi bir kavlak düşme tehlikesi yaşamadan çalışabilmektedir. Çalışmanın yapıldığı işletmede de uygun yerlere çelik hasırlar yerleştirilerek çalışmaların sürdürülmesi tavsiye edilmektedir. Ancak çelik hasırların kullanılması için ilk olarak kaya saplaması sistemlerinin kullanılması gerekmektedir.
* Çalışma sonucunda denetimdeki yetersizliklerin gerek kavak kontrolleri, gerek tahkimat kontrolleri esnasındaki önemi tespit edilmiştir. Yetkili mühendis ve ustaların her vardiya ve sonunda gerekli denetimleri yapması, bununla birlikte çalışma esnasında da bütün çalışanların oluşabilecek göçük ve taş-kavlak düşmesine karşı tetikte olması ve çalışma alanını sık sık kontrol etmeleri gerekmektedir. Bu konuda yine gerekli bilgi ve eğitimlerin bütün çalışanlara periyodik olarak verilmesi önerilmektedir.
* Çalışma alanında kavlak kontrollerinde delik delme için kullanılan martopikörlerin eskiyen saplarının sivri uçlarının veya kullanılmayan uzun tahkimat malzemelerinin kullanıldığı görülmüştür. Kavlak düşürme ekipmanları yalnızca askıda kalan ve tehlike yaratan kavlakların düşürülmesi için kullanılmalı, ek herhangi bir tehlike oluşturmamalıdır. Bu konuyla ilgili çeşitli ülkelerde rehberler yayımlanmış, yeraltı madenlerinde kavlak düşürme prosedürleri ve cevherin ve kayaçların tipine uygun kullanılması gereken kavlak düşürme ekipmanları belirlenmiştir. Bu ve bunun gibi kaynaklardan yararlanılarak, uygun kavlak düşürme ekipmanları seçilerek temin edilmesi ve bu ekipmanların yalnızca kavlak düşürme amaçlı kullanılması önerilmektedir. Aynı zamanda bu ekipmanların kullanımı hakkında ilgili çalışanlara gerekli eğitimler verilerek ek bir tehlike oluşturmayacak şekilde kullanılmasının sağlanması önerilmektedir.
* Ayak yüksekliğinin fazla olması da hata ağacı analizinde tespit edilen bir diğer taşkavlak düşmesi nedenli kaza yaşanması sebebidir. Ayak yüksekliğinin fazla olması durumunda taş-kavlak düşme ihtimali artmaktadır. Bu nedenle ayak yüksekliklerinin iki metreyi geçmemesi veya yüksek olan ayaklarda iskele üzerinde çalışılması önerilmektedir. Bununla birlikte yüksek ayaklarda arın kaymasını önlemek için arın kapakları kullanılmalıdır. Gelecekte yapılacak olan bu çalışma sonucunda yüksek ihtimalli çıkan olaylara karşı önlemler alınıp, yeniden bir analiz yapılarak, bu olayların ihtimallerinin düşmesinin kazaların beklenen oluşma gün sayılarını arttırıp arttırmadığı değerlendirilebilir. Bu tez çalışması, seçilen işletme gibi göçük ve taş-kavlak düşmesinin fazlaca yaşandığı diğer yeraltı taşkömürü madenlerinde uygulanacak çalışmalara bir referans kaynak olarak da kullanılabilir. Göçük ve taş-kavlak düşmesi kazaları araştırılarak kök-nedenlerinin tespit edilmesi sonucunda, gerekli teknik ve organizasyonel önlemlerin alınması, çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi ile İSG kültürü oluşturulması kazaların oluşmasını önemli ölçüde azaltacaktır. Bu tez çalışması ile seçilen yeraltı taşkömürü madeninde gerçekleşen göçük ve taş-kavlak düşmesi sebebiyle meydana gelen kazaların kök-nedenleri tespit edilerek, işyerinin riskler, konusunda bilgi edinmeleri sağlanmış, işletmedeki mühendis ve yöneticilerle fikir alışverişi yapılmış, yapılan tüm çalışmalar işletme ile paylaşılmıştır.
-Cansu DİREK
